Иссиқ (шаҳр)
| Шаҳр | |||
| Есік | |||
 | |||
|
|||
| 43°21′ с. ш. 77°27′ в. д.HGЯO | |||
| Вилоятҳои Қазоқистон|Вилоят | Алмаато | ||
| Мақом | шаҳри ноҳиявӣ | ||
| Таърих ва ҷуғрофиё | |||
| Таъсис | 1858 | ||
| Шаҳр аз | 1968 | ||
| Масоҳат | 47,3 км² | ||
| Баландии марказ | 1 214 ± 1 м | ||
| Минтақаи замонӣ | UTC+6:00 | ||
| Аҳолӣ | |||
| Аҳолӣ | 33032 тан (2019) | ||
| Шиносаҳои ададӣ | |||
| Пешшумораи телефон | +7 (72775) | ||
| Нишонаи почта | 040400 | ||
|
|
|||
 Парвандаҳо дар Викианбор | |||
Эсик, Иссиқ (қаз.: Есік, тарҷумаи тоҷикӣ "дар") — шаҳр дар ҷануби Қазоқистон, маркази вилоятии ноҳияи Енбекшиқазоқи вилояти Алмаато.
Дар пастии қаторкӯҳи Алатауи Заилий қад-қади дарёи Эсик (шохоби Или), дар 53 км шарқтар аз Алматӣ ҷойгир аст, бо он бо роҳи мошингард пайваст аст.
Масофа аз Эсик то кули баландкухи Эсик қариб 12 километр, то обанбори Қапшагай дар дарёи Илӣ кариб 50 километр аст.
Шаҳри муосир дар миёнаҳои асри 19 аз ҷониби казакҳои семиречиёӣ бунёд шуда, дар ибтидо мақоми деҳаи (станитсаи) Надеждинскаяро дошт.
Таърих
[вироиш | вироиши манбаъ]Эсик соли 1854 ҳамчун қишлоқи (станитсаи) Надеждинская ташкил карда шудааст. Соли 1923 номи станитса ба Иссиқ табдил дода шуд.
Эсикро аз се тараф қаторкуҳҳо иҳота кардаанд. Аз сабаби зиёд будани пиряхҳо шаҳр минтақаи хатарноки сел ба ҳисоб меравад. Дар натиҷаи гармо ва обшавии фаровони пиряхҳо сели 7 июли соли 1963 қариб ҳазор кас ҳалок шуда, нисфи шаҳрро тахриб кард.
Соли 1968 Иссиқ мақоми шаҳрро гирифт. Рӯзи шаҳри Эсик ҳамасола 8 октябр ҷашн гирифта мешавад. Дар шаҳр дар пои қаторкӯҳҳои Тиёншон соли 1970 боқимондаҳои ҷанговари саккоӣ бо либосҳои тилоӣ ёфта шуд[1][2][3][4]
4 майи 1993 бо фармони Президиуми Шӯрои Олии Қазоқистон транскриптсияи номи шаҳри Иссиқ ба забони русӣ ба Эсик иваз карда шуд [5].
Дар соли 2019 масоҳати шаҳр васеъ карда шуд [6] 2 548 272 гектар замин илова карда шуд, ки дар робита ба ин масоҳати умумии он ба 4 730 538 га расид.
Аҳолӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]| Шумораи аҳолӣ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1991 | 1999 | 2004 | 2005 |
| 11 147 | ↗21 600 | ↗25 209 | ↗26 955 | ↘24 800 | ↗31 254 | ↗31 324 | ↘31 170 |
| 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2014 |
| ↘31 108 | ↗31 546 | ↗32 315 | ↗34 355 | ↗34 996 | ↗35 674 | ↗36 715 | ↗44 531 |
| 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | ||||
| ↗47 980 | ↘36 040 | ↘35 527 | ↘33 032 | ||||
Шаҳри Эсик сермиллат аст: аксарияти аҳолиро қазоқҳо ташкил медиҳанд, фоизи хеле зиёдро русҳо, украинҳо, олмонҳо, туркҳо, курдҳо, узбекҳо ташкил медиҳанд. Аҳолӣ инчунин аз чеченҳо, озарбойҷонҳо, хитоиҳо, уйғурҳо, кореяҳо иборат аст.
Маориф
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар шаҳр чанд кӯдакистон, шаш мактаби миёна, ки дутои онҳо дар даврони пасошӯравӣ сохта шуда буданд, як гимназияи хусусии гуманитарӣ ва як литсейи қазоқӣ-туркӣ барои писарон мавҷуд аст. Дар ин ҷо мактаби мусиқӣ ва санъат, бисёр маҳфилҳои варзишӣ мавҷуданд.
Муассисаҳои таълимии миёнаи махсус: «Коллеҷи тиббии Есик» [1] Бойгонӣ шудааст 28 октябри 2021 сол., филиали Коллеҷи ҳуқуқшиносии Жетису [2], «Коллеҷи гуманитарӣ ва иқтисодии Эсик» [3] Бойгонӣ шудааст 31 июли 2021 сол., «Литсейи касбию техникии Эсик (Коллеҷ)». Соли 2019 дар заминаи хоҷагии гулмоҳии Эсик Мактаби моҳипарварӣ таъсис дода шуд.
Инфрасохтор
[вироиш | вироиши манбаъ]Инфраструктураи шаҳр ҳар сол фаъолона инкишоф меёбад. Аммо он на ҳамеша самаранок аст. Ҳамин тариқ, дар давраи аз соли 2012 то соли 2015 дар шаҳр шабакаи нави обтаъминкунӣ гузаронида шуд, дар ҳоле ки он дар баробари системаи куҳна (бидуни барканор) гузаронида шуд. Аммо он ҳеч гоҳ ба кор андохта нашуд, зеро дар марҳилаи санҷиш шумораи зиёди шамолҳо аз сабаби паст будани сифати кор ошкор карда шуданд. Ҳоло ҳудуди 80 дарсади шаҳр ба шабакаи марказии обтаъминкунӣ, ки дар замони шӯравӣ бунёд шуда буд, дастрасӣ доранд. 50 фоизи шаҳр низ ба канализатсияи марказӣ пайваст карда шудааст.
Соли 2017 бо маблағгузории давлат ширкати «ҚазТрансГаз» ба газикунонии шаҳр шурӯъ кард, ки онро то охири соли 2019 ба нақша гирифта буд, аммо дар баҳори соли 2021 ҳамагӣ ҳудуди 70 дарсади шаҳр газ карда шуд. Ин инчунин аз рӯи меъёрҳои шаҳр барои пайвастшавӣ ба газ ба сим арзишманд аст.[7]
Дар замони Шӯравӣ микрорайонҳои шаҳр бо биноҳои истиқоматӣ низ ба гармидиҳии марказӣ пайваст шуда буданд, аммо аз соли 1993 инҷониб кор накарда, қисман аз байн рафтаанд.
Нақлиёти ҷамъиятии шаҳр суст тараққӣ кардааст, 4 маршрут мавҷуд аст, ки дар онҳо таксиҳои маршрутӣ аз соати 6 то 19 харакат мекунанд.
Иқтисод
[вироиш | вироиши манбаъ]Қариб сеяки аҳолии шаҳр ҳар рӯз ба шаҳри Алмаато ба кор меравад, ки дар он чо музди миёнаи кор қариб ду баробар зиёд аст. Бо вуҷуди ин, дар шаҳр тиҷорати хурду миёна хеле рушд кардааст, аксарияти ин сегмент ба савдои чакана ва хидматрасонӣ тахассус доранд. Дарвоқеъ, дар худи маркази шаҳр як бозори калони пӯшида мавҷуд аст, ки аҳамияти минтақавӣ дорад. Солҳои охир фаъолияти сайёҳӣ низ ривоҷ ёфт.
Алоқа ва телекоммуникатсия
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар Эсик се газетаи маҳаллӣ — хафтаномаи «Иссыкский вестник», хафтаномаи «Иссык» ва ҳармоҳаи «Енбекшиказах» мавҷуд аст. "Енбекшиказах" нашрияи давлатӣ аст, ду рузномаи дигар тиҷоратианд. Дар шабакаҳои иҷтимоии «Вконтакте, Одноклассники ва Фейсбук» гурӯҳҳои бахшида ба шаҳр, инчунин гурӯҳҳои таблиғотии мессенҷерҳои «Whatsapp ва Telegram» вуҷуд доранд. Дар шаҳр узели алоқаи телеграфӣ ва истгоҳи алоқаи байнишаҳрӣ телефон мавҷуд аст.
Операторҳои мобилӣ:
- Kcell
- Билайн
- Теле 2
- Алтел
Провайдерҳои интернетӣ:
- «Казахтелеком».
| Ном | Басомад, МГс | Забони пахш | Забони мусиқӣ |
|---|---|---|---|
| Радиои нав (Zhaña FM) | 103.2 | РУ, КЗ | RU, KZ, EN |
Дин
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар шаҳр 13 муассисаи динии ҷараёнҳои зерин расман ба қайд гирифта шудаанд: ислом (эътирофоти эътиқоди сунниҳо), ҷараёнҳои насронӣ: православӣ, калисои католикии румӣ, пантикосталҳо, насрониҳои эътиқоди евангелӣ баптистӣ, адвентистҳои рӯзи ҳафтум, инчунин калисои Ғ. Шоҳидони Яҳува.
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Массагеты // БРЭ. Т.19. М.,2011.
- ↑ Иссык // БРЭ. Т.12. М.,2008.
- ↑ Бактрия // БРЭ. Т.2. М.,2005.
- ↑ Бактра // БРЭ. Т.2. М.,2005.
- ↑ Постановление Президиума Верховного Совета Республики Казахстан от 4 мая 1990 года № 2001 «Об упорядочении транскрибирования на русском языке казахских топонимов, наименовании и переименовании отдельных административно-территориальных единиц Республики Казахстан»
- ↑ Площадь города в Алматинской области увеличится в два раза — новости рынка недвижимости Казахстана — Крыша
- ↑ А у нас в Есике газ! - КазТрансГаз. www.kaztransgas.kz. 30 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 апрели 2021.
Пайвандҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]- Манбаи расмии Раёсати фарҳанги вилояти Алмаато Бойгонӣ шудааст 29 апрели 2020 сол.
- Есик // Казахстан. Национальная энциклопедия (рус.). — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.